भारत सरकारने 23 ऑगस्ट हा “राष्ट्रीय अंतराळ दिवस” म्हणून घोषित केला आहे National Space Day
National Space Day: भारताची चांद्रयान-3 मोहीम साजरी करत 23 ऑगस्ट रोजी, भारताने चंद्राच्या दक्षिण ध्रुवाजवळ आपली चांद्रयान-3 मोहीम यशस्वीपणे उतरवून इतिहास रचला. 23 ऑगस्ट हा दिवस आता भारतात “राष्ट्रीय अंतराळ दिवस” म्हणून ओळखला जाईल या घोषणेसह हे यश साजरे करण्यात आले. विक्रम लँडरचे यशस्वी लँडिंग आणि चंद्राच्या पृष्ठभागावर प्रज्ञान रोव्हर तैनात केल्याबद्दल पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी या विशेष दिवसाची घोषणा केली. भारताच्या उल्लेखनीय कामगिरीमुळे चंद्राच्या दक्षिण ध्रुवाजवळ उतरणारा पहिला देश आणि चंद्रावर उतरणारा चौथा देश बनला आहे. चार वर्षांपूर्वी क्रॅश झालेल्या चांद्रयान-२ च्या अपयशानंतरही हे यश मिळाले. Chandrayaan-3 मोहिमेच्या यशामुळे भारताचा समावेश अवकाशयान देशांच्या उच्च गटात झाला आहे. मत्स्यव्यवसाय क्षेत्रात सुधारणा करण्यासाठी अंतराळ तंत्रज्ञानाचा वापर चांद्रयान-3 मोहिमेच्या यशाचे स्मरण करण्यासाठी, डॉ. अभिलाष लेखी “मच्छीमार क्षेत्रातील अंतराळ तंत्रज्ञानाचा वापर” या नवीन उपक्रमाचे नेतृत्व करत आहेत. या कार्यक्रमात अंतराळ तंत्रज्ञानाचा मासेमारी उद्योगाला कसा फायदा होऊ शकतो यावर 18 व्याख्याने आणि प्रात्यक्षिकांचा समावेश असेल. भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (INSCOIS), न्यू स्पेस इंडिया लिमिटेड आणि मत्स्यव्यवसाय विभागासह विविध तज्ञ आणि भागधारक या कार्यक्रमात सहभागी होतील.
Also read:- Story of Let us go wave
अंतराळ तंत्रज्ञानाला सागरी जीवनाशी जोडणे Connecting Space Technology with Marine Life
भारतातील सागरी मत्स्यपालन व्यवस्थापन आणि विकासामध्ये अंतराळ तंत्रज्ञानाची महत्त्वाची भूमिका आहे. भौगोलिक माहिती प्रणाली (GIS), पृथ्वी निरीक्षण, उपग्रह संप्रेषण, डेटा विश्लेषण, कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) आणि उपग्रह-आधारित नेव्हिगेशन प्रणाली यांसारख्या तंत्रज्ञानातील प्रगतीने सागरी मत्स्यपालनाच्या क्षेत्रात क्रांती केली आहे.
उदाहरणार्थ, Ocean-Sat आणि INSAT सारखे उपग्रह शास्त्रज्ञांना पाण्याचा रंग, क्लोरोफिल सामग्री आणि समुद्राच्या पृष्ठभागाचे तापमान यासारख्या महासागर परिस्थितीचा मागोवा घेण्यास मदत करतात. या डेटाचा उपयोग मासेमारीची चांगली ठिकाणे ओळखण्यासाठी, समुद्राच्या आरोग्यावर लक्ष ठेवण्यासाठी आणि प्रदूषण आणि गाळ यासारखे हानिकारक घटक शोधण्यासाठी केला जातो.
उपग्रह समुद्रातील प्रवाह, लाटा आणि अत्यंत हवामान परिस्थितीचे निरीक्षण करून मासेमारी ऑपरेशन्स आणि सुरक्षितता सुधारण्यास मदत करतात. जीआयएस मॅपिंग तंत्र आम्हाला महत्त्वपूर्ण सागरी अधिवास, मासेमारीची जागा आणि संरक्षित क्षेत्रे ओळखण्यास अनुमती देतात. याव्यतिरिक्त, भारतीय नक्षत्र (NavIC) प्रणालीसह नेव्हिगेशन उपग्रह-आधारित नेव्हिगेशन वापरून मासेमारी जहाजांचा मागोवा घेण्यास सक्षम करते.
मासेमारी उद्योगासाठी उपग्रह संप्रेषण हे आणखी एक महत्त्वाचे साधन आहे. हे जहाजे, किनारा-आधारित स्थानके आणि संशोधन संस्थांमधील रिअल-टाइम डेटा एक्सचेंजला अनुमती देते. यामुळे सागरी क्षेत्र जागरूकता, सुरक्षितता आणि मच्छिमारांचे जीवनमान सुधारते.
डेटा ॲनालिटिक्स आणि AI चा वापर माशांच्या वितरणाचा अंदाज लावण्यासाठी, असामान्य नमुने ओळखण्यासाठी आणि मत्स्यव्यवसाय व्यवस्थापन सुधारण्यासाठी केला जातो. ही प्रगत साधने बेकायदेशीर क्रियाकलाप शोधण्यात, एक्वा मॅपिंगला समर्थन आणि आपत्ती सूचना जारी करण्यात देखील मदत करतात. एक्वा झोनिंग आणि इमेज सेन्सिंग प्रभावी मासेमारी व्यवस्थापनासाठी अचूक साधने प्रदान करतात.
थोडक्यात, अंतराळ तंत्रज्ञानाचा सागरी जीवनाशी जवळचा संबंध आहे आणि भारतातील मत्स्यव्यवसाय क्षेत्राचे व्यवस्थापन आणि विकास करण्याच्या पद्धतीमध्ये खूप सुधारणा झाली आहे. चांद्रयान-3 मोहीम आणि त्याचा मत्स्यव्यवसाय क्षेत्रावरील प्रभाव वास्तविक-जगातील आव्हानांना तोंड देण्यासाठी आणि जीवनमान सुधारण्यासाठी अंतराळ तंत्रज्ञानाचे महत्त्व अधोरेखित करतो.
